Als de klok luidt, zit er een engel in de toren
Meent van der Sluis
“Van der Sluis had altijd al grote belangstelling voor de ondergrond van Noord Nederland. Eén van zijn docenten was mijnbouwdeskundige Patijn, die de theorie over het ontstaan van de Groninger gasbel heeft ontwikkeld. Mede daardoor was zijn interesse in energie en de winning van aardolie en aardgas gegroeid.
Toen vanaf 1972 plannen bekend werden om kernafval in zoutkoepels op te bergen, verdiepte hij zich steeds meer in de geologie van zoutkoepels. Direct na de beving van 1986 vermoedde van der Sluis dat de gaswinning hier wel eens mee te maken kon hebben. Hij begon in te zien dat de hele gaswinning een instabiliteit opleverde van zoutkoepels. Want naast deze aardbevingen waren er in het noorden al veel langer meldingen van bodemtrillingen en luchtknallen. Hij raakte er van overtuigd dat dit met elkaar te maken had. In 1976 had zich zo’n enorme luchtknal voorgedaan die van de wadden tot in de stad Utrecht te horen was en waarvoor geen verklaring te vinden was. Hij is in de jaren daarna meldingen van grote en kleine luchtknallen gaan bijhouden. Ook werden hem vele plaatselijke bodemtrillingen gemeld.
Toen in december 1987 een tweede aardbeving plaatsvond in de buurt van Assen, vond van der Sluis dat dit maar eens goed onderzocht zou moeten worden. Hij verbaasde zich over het feit dat experts van o.a. de NAM steeds uitgingen van een statisch geheel, terwijl dit niet het geval is. Niet zomaar ontstaan zoutpilaren op kruisingen van breuklijnen. Hij verwijst graag naar Peter van der Gaag die hier ook veel studie naar deed.
Hoewel de maatschappij de theorieën van van der Sluis niet wilde aanvaarden, erkende zij uiteindelijk toch zijn gelijk.”
Bron: http://www.noorderbreedte.nl/pdf/89thema14.pdf
“Wat we niet weten, dat weten we niet.” Meer wil hij er niet over zeggen. Jan Oele, van 1994 tot 1998 directeur van de NAM, de Nederlandse Aardolie Maatschappij. De vraag was of hij nooit gedacht heeft of waarschuwingen die werden geuit over aardbevingen en sterkere bodemdaling door gaswinning terecht waren.
Maar Meent van der Sluis uit Assen, destijds aardrijkskundeleraar en actief als PvdA-Statenlid, wist het meteen toen de grond begon te beven op Tweede Kerstdag 1986 in het Drentse Eleveld: dat werd veroorzaakt door gaswinning.
Tot vervelens toe probeerde hij zijn collega’s in de fractie, journalisten, de NAM en iedereen die het maar wilde horen te overtuigen dat het winnen van gas veel grotere risico’s met zich meebracht dan bekend.
Onvoldoende gegevens
De NAM, een joint-venture van Shell en Exxon, bleef het probleem tot 1993 ontkennen. Er waren simpelweg al die jaren onvoldoende statistische gegevens om harde conclusies te kunnen trekken. Na de gasbeving van 1986 werd er wel een netwerk van meetapparatuur geplaatst in boorgaten om het bewegen van de ondergrond te volgen.
Geofysicus Gerhard Diephuis, inmiddels niet meer werkzaam bij de NAM, ontwikkelde destijds samen met het KNMI en het Shell laboratorium in Rijswijk het netwerk van boorgat-seismometers. Daarmee zijn bevingen te registreren van een veel kleinere magnitude dan met oppervlakte instrumenten mogelijk was.
Straaljager
“Achteraf moet je zeggen dat Meent gelijk had`, vertelt Diephuis. “Maar hij schreeuwde zo hard en haalde alles erbij. Er was een keer een enorme knal in Friesland. Toen riep hij ook direct dat het door de gaswinning kwam. Maar die knal bleek later door een straaljager veroorzaakt te zijn.”
Diephuis doceert momenteel aan de TU in Delft. Hij woont nog altijd in Assen, in een wijk met meer voormalige NAM-werknemers. Hij bestrijdt het idee dat de NAM willens en wetens de risico’s voor lief nam .”Bij de NAM werken wetenschappers die heel verantwoordelijk hun werk doen en heel nauwkeurig wetenschappelijk onderzoek doen. Ik heb nimmer ervaren onder druk te zijn gezet”, aldus Diephuis.
Oliebollen
Meent van der Sluis overleed begin deze eeuw. Hij heeft niet meer meegemaakt dat zijn voorspellingen deels uitkwamen en dat vriend en vijand nu zeggen dat hij toch gelijk had. Zijn vrouw Trijni waakt over zijn archief: knipselmappen vol artikelen van eind jaren tachtig tot ver in de jaren negentig. Met krantenkoppen zoals ze ook nu weer in de kranten staan.
Het boek Dutch Drowning Syndrome is alleen nog bij haar te koop. Met een voorwoord van emeritus milieu-hoogleraar Lucas Reijnders. Hij hekelde daarin het natuurbederf en de risico’s voor de dan inmiddels ook in gang gezette winning van gas onder de Waddenzee. Meent en ik werden weggezet als oliebollen, zonder verstand van zaken”.
Reijnders maakt in het boek een vergelijking tussen wat Shell in Nigeria doet en wat er in Noord-Nederland gebeurt. Het is deels vergelijkbaar, zegt Reijnders nog steeds.
Drentse kritiek
Ook Dineke van As-Kleijwegt, oud-gedeputeerde (PvdA) voor Ruimtelijke Ordening en Milieu in Drenthe en oud-burgemeester van Assen, moet toegeven dat ze het de afgelopen tijd vaak heeft gezegd: “Die Meent had toch gelijk”. Maar het waren andere tijden toen, zegt ze nu. “Hij was wel een type hoor. Hij was zo fel dat het uiteindelijk averechts werkte”.
Op de vraag of zij de kritiek van nu herkent dat de NAM nooit transparant is geweest antwoordt Van As bevestigend. “Ik heb altijd gedacht: de NAM, dat is toch semi-overheid? Die gaan toch wel verantwoord om met het gebied en de mensen?”
Maar dat beeld kantelde in de loop der jaren. “.Je merkte steeds meer dat het niet de NAM in Assen was die aan de touwtjes trok, maar Shell. En let wel, 30 jaar geleden was de NAM een van de grootste werkgevers in Drenthe.”
Aardbeving
De aardbeving van augustus 2012 in Huizinge was uiteindelijk de game changer die leidde tot de onderzoeken die in januari openbaar worden. Op grond van die onderzoeken neemt minister Kamp van Economische Zaken een beslissing over de gaswinning.
Het is nog steeds onduidelijk hoe stevig de bevingen gaan worden in relatie tot de hoeveelheid gas die uit de bodem wordt gehaald. TNO en TU Delft pleitten daarom recent voor een groot nationaal onderzoeksprogramma.”
Bron: NOS, Gevaar gaswinning lang ontkend 30 dec 2013,
http://nos.nl/artikel/591996-gevaar-gaswinning-lang-ontkend.html
Opmerkingen
- De houding van de NAM met steun van de Overheid en zonder massale steun uit de regio maakte dat Meent van der Sluis zijn strijd verloor. Erg jammer dat de deskundigen die het wel wisten, hun mond niet open deden.
- Doordat in de jaren tachtig de eerste bevingen werden gevoeld en Meent van der Sluis het aannemelijk maakte dat bevingen het gevolg waren van gaswinning, had logischerwijs er toe moeten leiden dat de NAM hier sowieso rekening mee had moeten houden.
Peter van der Gaag
Van der Gaag heeft o.a. meegewerkt aan een beschrijving van de geologie van het Noorden en het gebruik van de ondergrond in het rapport uit 1988 van de Waddenvereniging en de Milieuraad geheten: ‘Opslag in zout: een dubbele bodem’. In 1994 schreef hij een rapport over de kwaliteit van het zoutonderzoek in Nederland en in 2004 maakte hij een rapport over zwelkleien in Noord Nederland. In 2010 schreef hij het veelbesproken rapport over CO2 opslag in met name Barendrecht.
Tevens heeft van der Gaag als mede-oprichter van het Onafhankelijk Geologenplatform veel samengewerkt met dr. Meent van der Sluis.
Peter van de Gaag heeft op 4 februari 2014 42 schokkende vragen gesteld aan de minister. Zie: http://www.groningeropstand.nl/42-schokkende-vragen-aan-de-minister/
CO2-opslag in Barendrecht
10 januari 2012. Jaren is er over gesproken, maar CO2-opslag in Barendrecht zou helemaal niet mogelijk geweest zijn, zo stelt geoloog Peter van der Gaag. Met moeite is er in 10 jaar tijd 250.000 ton methaan uitgehaald, onder een groot drukverschil. Dan is de opslag van 800.000 ton CO2 in drie periodes van een half jaar in krap drie jaar onmogelijk. Het was een alom bekend dat het een slecht veld was met een slechte doorlaatbaarheid en CO2 heeft een hogere viscositeit (‘stroperigheid’) dan gas. Een groepje ambtenaren van het ministerie van Economische Zaken zette het plan echter door en Shell dacht ‘zo halen we ten minste nog wat uit het veld’. Ook Shell-mensen zeiden echter al dat het niet kon, zo zegt Van der Gaag tegen Energieenwater.net.
Van der Gaag schreef een rapport over de plannen in opdracht van het ministerie, via het Utrechts centrum voor Energie-onderzoek. Het rapport, wat kritisch was over de plannen, werd achter gehouden door voormalig minister van der Hoeven van Econonmische Zaken. Het ministerie wilde er niet voor betalen omdat het zo slecht was, zo memoreert van der Gaag (dat was het verzoek van de Kamer aan de minister: als het niet deugt dan moet u er ook niet voor betalen). Nu het project afgeblazen is het rapport ineens weer overal te vinden (zoek op ‘CO2-toetsingskader’ in Google). Hij kreeg een spreekverbod opgelegd van de decaan nadat hij een briefje had geschreven aan de gemeente Barendrecht, waarin onder meer stond dat Barendrecht het eerste proefkonijn is, dat de risico’s klein zijn maar wel reëel en dat de gemeente wordt voorgelicht door mensen met grote belangen bij het doorgaan van het project.
De programma-directeur CO2 op het ministerie was woedend en sommeerde de decaan om Sluiter het zwijgen op te leggen, zo tekende het blad ‘Terdege’ op. En die decaan voldeed daaraan, want zo varen de universiteiten – ooit plaatsen van de vrije intellectuele zoektocht – tegenwoordig. Van der Gaag had in het rapport voorgesteld om in Barendrecht eerst een proef te doen en de CO2 er in eerste instantie per vrachtwagen heen te brengen. Op die manier kon voorkomen worden dat er voor 30 miljoen euro aan leidingen voor niets moesten worden aangelegd, als bleek dat de plek inderdaad niet geschikt was voor CO2-opslag. Maar de ambtenaren hadden er geen oren naar. Het rapport van Van der Gaag heeft volgens hem uiteindelijk wel een rol gespeeld in het cancelen van het project, maar doorslaggevend was toch wel het verzet van de lokale bevolking.
Bron: Energie en Water CO2-opslag in Barendrecht was onmogelijk, de stem van mensen met kennis wordt niet gehoord
http://www.energieenwater.net/index.php/analyse/1740-co2-opslag-in-barendrecht-was-onmogelijk-de-stem-van-mensen-met-kennis-wordt-niet-gehoord
Zijn rapport over ondergrondse CO2-opslag waarin hij concludeerde dat die nog te risicovol is, werd door zijn opdrachtgevers de ministeries van VROM en EZ onterecht als “ondeugdelijk” weggezet. Hoe kijkt geoloog Peter van der Gaag terug op deze affaire die in 2009 speelde? Een gesprek over wetenschappelijke onafhankelijkheid en het pluggen van duurzame oplossingen voor milieuproblemen is te beluisteren in het programma ‘Villa VPRO’: http://www.radio1.nl/item/4018-Ondergrondse%20CO2-opslag.html
Adriaan Houtenbos
Ook onderzoek van Adriaan Houtenbos is van grote waarde gebleken, zoals dat van Houtenbos bij de groene versie van het rapport ‘Van meting naar Daling ‘ Zie: :http://tcbb.nl/pdf/Rapport_Van_meting_naar_daling_Tcbb2008.pdf
Zijn berekeningen over de verwachtingen t.a.v. de bodemdaling worden heel duidelijk gemaakt door middel van zijn PowerPoint presentatie tijdens een congres “Gerommel in de Ondergrond” op 9 oktober 2013: http://bodemdaling.houtenbos.org/case-histories/groningen
Op website van Houtenbos staan veel onderwerpen over de bodemdaling:
Zie: http://bodemdaling.houtenbos.org/
Willem Beton (Meiborg)
“Heel Nederland jubelde toen de gaswinning in het Slochterenveld begin jaren zestig op gang kwam. Er was één roepende in de woestijn. Willem Meiborg, ingenieur uit Groningen, die wees in een ingezonden brief in Nieuwsblad van het Noorden op 8 november 1963 op de gevaren van de gaswinning. Hij voorspelde calamiteiten en een forse bodemdaling. Vergeefs. “Mijn opa werd door de NAM en de overheid weggezet als een dorpsgek”, zegt zijn kleinzoon Willem Meiborg uit Woerden.”
“Belangrijke bedragen zullen gereserveerd moeten worden voor allerlei calamiteiten, zoals bijvoorbeeld de in toekomst te verwachten bodemdalingen,”
Bron: http://www.dvhn.nl/nieuws/groningen/article10749203.ece/%27Willem-Beton%27-wees-in-1963-vergeefs-op-gevaren-gaswinning
“Het wordt tijd dat buitenlandse deskundigen zich buigen over de bodemdalings- en aardbevingsproblematiek als gevolg van de gaswinning in Nederland….
Dat is, kort gezegd, de reactie van de Noordelijke Overleggroep Bodemdaling ‘Willem Beton’ op het jongste rapport van de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM) over de effecten van een eventuele verdere gaswinning in het waddengebied. Deze Integrale Bodemdalingstudie Waddenzee werd twee weken geleden in Assen aangeboden aan kabinet en Tweede Kamer.
Dat gebeurde met het nodige trompetgeschal, een lunch, cd-rom, en een dia-presentatie door een handjevol wetenschappers, want de resultaten vallen reuze mee.
Sterker nog, de effecten van bodemdaling als gevolg van gaswinning zijn in de Waddenzee geringer dan op het vasteland, en de negatieve invloed op het milieu is verwaarloosbaar.
Volgens Willem Beton is het probleem dat de gehanteerde berekeningsmodellen, die zijn gebaseerd op hypothesen, nergens kunnen worden gecontroleerd. ‘De overmacht aan eenzijdige kennis lijkt voortdurend op een wedstrijd Ajax-FC Lutjebroek’, aldus dr. M. van der Sluis, economisch geograaf en secretaris van Willem Beton.
Om de schijn van partijdigheid te vermijden werd de studie begeleid door een onafhankelijke commissie waarin de departementen van Economische Zaken, VROM, Landbouw en Visserij en Verkeer en Waterstaat, de drie waddenprovincies, de waddengemeenten, de Waddeneilanden en de NAM vertegenwoordigd waren. Voorzitter en secretaris werden geleverd door Rijkswaterstaat.
‘Nederland is een groot dorp dat geen deskundigen meer huisvest die niet direct of indirect bij de winning van gas zijn betrokken’, zegt Van der Sluis. ‘Alles en iedereen op het terrein van de diepe ondergrond in Nederland hangt met elkaar samen – ministeries, onderzoeksinstituten, bedrijfsleven. De berekeningen in de Waddenzee zijn de afgelopen twee jaar onder zeer strikte geheimhouding gemaakt. Dat regime, daar word je koud van.
‘Op universiteiten in Nederland wordt enorme druk uitgeoefend op andersdenkenden, bijvoorbeeld op de afdeling mijnbouwkunde van de TU Delft. We hebben het Onafhankelijk Geologen Platform gehad, waarvan het secretariaat berustte bij de Natuurkundewinkel van de Rijksuniversiteit Groningen. Een dozijn onafhankelijke wetenschappers met goede ideeën en initiatieven. Opgehouden te bestaan. Mijn verklaring is dat dat puur onder druk van Shell is gebeurd.’
NAM (Shell en Esso) en Gasunie (distributeur van aardgas) hebben de schijn tegen. Aardgas is sinds de vondst van de bel bij Slochteren in het midden van de jaren zestig de kurk waarop de Nederlandse economie drijft. De winning op het vasteland is daarom relatief onomstreden geweest. Maar exploitatie van gas in het waddengebied levert een verbeten strijd op met de milieubeweging. Die vindt dat er, gezien de enorme gasvoorraden in Nederland en de rest van de wereld, geen enkele reden is om een uniek natuurgebied in Europa te verstoren en mogelijk aan te tasten.
De NAM stelt daar het Kleine-Veldenbeleid tegenover: stimuleer de exploratie en exploitatie van andere aardgasvoorkomens, zodat het Groninger gasveld zoveel mogelijk gespaard kan worden voor latere generaties.”
Bron: De Volkskrant Wio Joustra 27 maart 1999http://www.volkskrant.nl/wetenschap/onafhankelijke-experts-niet-te-vinden~a539081/
Ceus Wolthuis
Ceus Wolthuis (82) woont in Usquert. Het dorp grenst aan het gebied waar de sterkste en langste aardbeving tot nu toe is gemeten, die van 3.6 op de schaal van Richter 16 augustus 2012. Hij richtte samen met Meent van der Sluis in 1989 de Willem Betongroep op.
“Het doel was om gezamenlijk sterker te staan tegenover de undergroundlobby (van olie- en gasmaatschappijen, overheden en aanverwante instellingen), maar ook zeker tegenover de media”, schrijft Van der Sluis in zijn boek Dutch Drowning Syndrom.
Wolthuis is nog altijd strijdbaar. “ik ben me er mee gaan bemoeien omdat die aardschokken toen al vreselijk waren. En de NAM wilde ons niet geloven.”
“Ik heb mijn huis op een dikke betonplaat gebouwd, mij overkomt niks”, vertelt hij. “Maar al die andere huizen hier staan op heipalen in de kleigrond. Met iedere beving van de grond verschuiven die palen.”
Bron: NOS, Gevaar gaswinning lang ontkend 30 dec 2013,
http://nos.nl/artikel/591996-gevaar-gaswinning-lang-ontkend.html